Chuyển đổi số trong thời đại cách mạng công nghiệp lần thứ tư

Nghị quyết số 52-NQ/TW ngày 27/9/2019 của Bộ Chính trị về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc CMCN 4.0 và Nghị quyết Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII Đảng xác định mục tiêu và định hướng phát triển đất nước giai đoạn 2021 - 2030 là phát triển kinh tế số trên nền tảng khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo, đẩy mạnh chuyển đổi số quốc gia. Tại Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 03/6/2020 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt “Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”, ngân hàng là một trong những lĩnh vực có tác động xã hội, liên quan hằng ngày tới người dân, thay đổi nhận thức nhanh nhất, mang lại hiệu quả, giúp tiết kiệm chi phí, cần ưu tiên chuyển đổi số trước.

Chuyển đổi số ngành Ngân hàng đã đạt được những kết quả tích cực

Trên cơ sở các chủ trương, chỉ đạo của Chính phủ, NHNN đã nghiên cứu, ban hành theo thẩm quyền hoặc trình cấp có thẩm quyền ban hành một số chính sách, hành lang pháp lý tạo thuận lợi cho việc phát triển các dịch vụ ngân hàng số, thanh toán số. NHNN đã chủ động nghiên cứu, ban hành Kế hoạch chuyển đổi số ngành Ngân hàng đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 (theo Quyết định số 810/QĐ-NHNN ngày 11/5/2021 của Thống đốc NHNN). Tiếp theo đó, ngày 28/6/2022, Thống đốc NHNN đã ký Quyết định số 1097/QĐ-NHNN ban hành Kế hoạch chuyển đổi số của NHNN năm 2022. Theo đó, mục tiêu của Kế hoạch bao gồm các nội dung: (i) Phát triển Chính phủ số: Cung cấp 100% dịch vụ công trực tuyến mức độ 3, 4 của NHNN đáp ứng yêu cầu trên Cổng Dịch vụ công quốc gia; tỷ lệ dịch vụ công trực tuyến mức độ 3, 4 phát sinh hồ sơ đạt 80%; tỷ lệ hồ sơ thủ tục hành chính xử lý trực tuyến đạt 100%; tỷ lệ số hóa hồ sơ, kết quả giải quyết thủ tục hành chính đạt 100% (đối với thủ tục hành chính tiếp nhận tại Bộ phận một cửa của NHNN); tỷ lệ báo cáo định kỳ của NHNN được thực hiện trực tuyến đạt 50%; tỷ lệ đơn vị thuộc NHNN cung cấp dữ liệu mở đầy đủ theo danh mục đạt 50%; (ii) Phát triển kinh tế số và xã hội số: Tỷ lệ người dân từ 15 tuổi trở lên có tài khoản giao dịch tại ngân hàng hoặc các tổ chức được phép khác đạt từ 65 - 70%.

Trước đó, ngày 13/01/2022, Thống đốc NHNN đã ký ban hành Chỉ thị số 02/CT-NHNN về việc đẩy mạnh chuyển đổi số và bảo đảm an ninh, an toàn thông tin trong hoạt động ngân hàng. Chỉ thị được ban hành nhằm yêu cầu các đơn vị ngành Ngân hàng tiếp tục triển khai mạnh mẽ hơn nữa hoạt động chuyển đổi số phù hợp với yêu cầu cuộc sống và đảm bảo an ninh, an toàn thông tin trong hoạt động, trong đó, đã xác định các nhiệm vụ cụ thể đối với các đơn vị thuộc NHNN và tổ chức tín dụng, tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán.

Để thúc đẩy thanh toán không tiền mặt, phổ cập tài chính, NHNN cũng trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 316/QĐ-TTg ngày 09/3/2021 về việc phê duyệt triển khai thí điểm dùng tài khoản viễn thông thanh toán cho các hàng hóa, dịch vụ có giá trị nhỏ (Mobile-Money); đồng thời, hướng dẫn các ngân hàng mở tài khoản thanh toán, thẻ ngân hàng cho khách hàng bằng phương thức điện tử (eKYC), qua đó cho phép người dân mở tài khoản, thẻ mà không cần đến trực tiếp ngân hàng; ban hành các tiêu chuẩn kỹ thuật thanh toán như mã QR Code, thẻ chíp nội địa tạo thuận lợi cho kết nối thanh toán liên thông, giảm chi phí chấp nhận thanh toán.

Hiện nay, NHNN đang tiếp tục phối hợp với các bộ, ngành liên quan hoàn thiện Nghị định thay thế Nghị định số 101/2012/NĐ-CP ngày 22/11/2012 của Chính phủ về thanh toán không dùng tiền mặt (TTKDTM), dự thảo Nghị định về Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát đối với hoạt động công nghệ tài chính (Fintech) trong lĩnh vực ngân hàng nhằm tạo khuôn khổ pháp lý cho hoạt động thử nghiệm, thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong việc cung ứng các sản phẩm, dịch vụ ngân hàng nói chung, hoạt động thanh toán nói riêng.

Các hạ tầng dùng chung như Hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng, Hệ thống chuyển mạch tài chính và bù trừ điện tử, Hệ thống thông tin tín dụng quốc gia liên tục được đầu tư, nâng cấp theo hướng đẩy mạnh ứng dụng công nghệ mới, áp dụng tiêu chuẩn quốc tế để tăng khả năng liên thông kết nối, đáp ứng nhu cầu phát triển của ngành Ngân hàng, cũng như các lĩnh vực khác trong bối cảnh mới. Ngành Ngân hàng cũng đang phối hợp với Bộ Công an nghiên cứu các phương án kết nối, khai thác thông tin công dân tại Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, Căn cước công dân gắn chíp phục vụ xác thực, làm sạch dữ liệu khách hàng tại các tổ chức cung ứng dịch vụ ngân hàng.

Các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán, tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán không ngừng đầu tư hạ tầng công nghệ, cung ứng nhiều sản phẩm, dịch vụ mới trên nền tảng công nghệ 4.0 nhằm gia tăng tiện ích, trải nghiệm và đảm bảo an toàn cho khách hàng khi sử dụng dịch vụ.

Nhờ đó, quá trình chuyển đổi số ngành Ngân hàng đã đạt được những kết quả tích cực, như: Công nghệ 4.0 đã được ứng dụng mạnh mẽ và rộng rãi vào các dịch vụ ngân hàng cốt lõi (thanh toán, tín dụng, nhận tiền gửi), thanh toán trên thiết bị di động tăng trưởng mạnh hằng năm (90% về số lượng và 150% về giá trị). Hệ sinh thái số, thanh toán số đã được thiết lập với việc kết nối dịch vụ ngân hàng số với nhiều dịch vụ số khác trong nền kinh tế mang lại các trải nghiệm liền mạch và lợi ích to lớn cho người sử dụng dịch vụ trên không gian số. Ngành Ngân hàng đã đáp ứng tốt nhu cầu giao dịch thanh toán của người dân tăng cao trong bối cảnh giãn cách xã hội do dịch Covid-19, hàng chục triệu người đã sử dụng dịch vụ thanh toán trên môi trường số (theo khảo sát của Tổ chức thẻ Visa, 87% người tiêu dùng Việt Nam mua sắm trực tuyến, tăng gấp 20 lần so với thời điểm trước đại dịch). Các dịch vụ cơ bản đã được thực hiện hoàn toàn trên kênh số (mở tài khoản, thanh toán, chuyển tiền, tiền gửi tiết kiệm...); nhiều ngân hàng đạt tỷ lệ trên 90% giao dịch thực hiện trên kênh số; các ngân hàng Việt Nam được đánh giá có mức độ ứng dụng ngân hàng số với tốc độ nhanh nhất trong khu vực (theo đánh giá tháng 9/2021 của Hãng tư vấn McKinsey).

Để thúc đẩy quá trình chuyển đổi số ngành Ngân hàng, NHNN đã chỉ đạo toàn Ngành nâng cấp hạ tầng công nghệ, quy trình cung ứng sản phẩm, dịch vụ trên kênh số phục vụ cho việc kết nối, tích hợp với các ngành, lĩnh vực khác để cung ứng sản phẩm, dịch vụ tới khách hàng. Tuy nhiên, trong quá trình phối hợp triển khai kết nối giữa các ngành, lĩnh vực để thiết lập hệ sinh thái số cho thấy một số thách thức, bao gồm: Hệ thống, quy trình của một số ngành, lĩnh vực chưa sẵn sàng để tích hợp kết nối với hạ tầng ngành Ngân hàng cũng như ứng dụng các hình thức thanh toán mới, hiện đại; dữ liệu chưa được chuẩn hóa, chưa có cơ sở dữ liệu tập trung,… dẫn đến khó khăn trong việc kết nối, chia sẻ thông tin giữa các đơn vị với ngân hàng. Bên cạnh đó là những khó khăn, thách thức trong việc đảm bảo an ninh, an toàn và bảo mật dữ liệu khách hàng; những thách thức về sự đồng bộ và phù hợp của các quy định pháp lý hiện hành liên quan về giao dịch điện tử, chữ ký, chứng từ điện tử, việc định danh và xác thực khách hàng điện tử, việc chia sẻ dữ liệu và bảo mật thông tin khách hàng, quy trình nghiệp vụ... với thực tiễn ứng dụng công nghệ số trong hoạt động ngân hàng; thách thức từ thay đổi nhận thức, thói quen, hành vi người tiêu dùng; việc đảm bảo an ninh, an toàn và huy động, bố trí nguồn lực phục vụ chuyển đổi số…

Đồng bộ các giải pháp để hiện thực hóa các mục tiêu chuyển đổi số ngành Ngân hàng

Về phía Chính phủ

Thời gian tới, để thúc đẩy quá trình chuyển đổi số ngành Ngân hàng, về phía Chính phủ, cần đẩy nhanh tiến độ nghiên cứu xây dựng Luật Giao dịch điện tử thay thế hoặc sửa đổi, bổ sung Luật Giao dịch điện tử năm 2005 để tạo cơ sở pháp lý cho các bộ, ngành hoàn thiện các quy định pháp luật có liên quan, giúp đẩy mạnh số hóa, ứng dụng kỹ thuật số, tạo môi trường giao dịch thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp qua kênh số, phương thức điện tử; cần ban hành Nghị định về định danh và xác thực điện tử và xây dựng hành lang pháp lý về bảo vệ dữ liệu, bảo vệ quyền riêng tư dữ liệu người dùng trên môi trường mạng. Bên cạnh đó, cần sớm hoàn thành cơ chế cho phép ngành Ngân hàng được kết nối và khai thác, chia sẻ thông tin trực tuyến từ cơ sở dữ liệu này để phục vụ việc đối chiếu, xác minh thông tin nhận biết khách hàng bằng phương thức điện tử.

Về phía NHNN

(i) Tiếp tục xây dựng, hoàn thiện hành lang pháp lý, cơ chế, chính sách tạo thuận lợi cho sự phát triển các sản phẩm, dịch vụ thanh toán số và quá trình chuyển đổi số ngành Ngân hàng, trong đó tập trung vào: Trình Chính phủ ban hành Nghị định về TTKDTM nhằm hỗ trợ, tạo điều kiện cho việc phát triển thanh toán điện tử; trình Chính phủ Nghị định về Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (Regulatory Sandbox) trong lĩnh vực ngân hàng và tổ chức triển khai sau ban hành; tiếp tục rà soát, sửa đổi, hoặc ban hành mới các văn bản nhằm tạo thuận lợi chuyển đổi số; nghiên cứu, rà soát ban hành quy định về thu thập, khai thác, xử lý và chia sẻ dữ liệu thanh toán để triển khai giao diện lập trình ứng dụng mở (Open API) trong thanh toán, hướng tới việc tạo lập hệ sinh thái chuyển đổi số.

(ii) Tiếp tục triển khai hiệu quả các nhiệm vụ và giải pháp tại Kế hoạch chuyển đổi số ngành Ngân hàng đến năm 2025, định hướng đến năm 2030; triển khai chuyển đổi số hoạt động của NHNN theo Kế hoạch ứng dụng công nghệ thông tin, phát triển Chính phủ số và bảo đảm an toàn thông tin mạng trong hoạt động của NHNN năm 2022; kiến trúc Chính phủ điện tử 2.0 của NHNN; triển khai Kế hoạch hành động của ngành Ngân hàng thực hiện Chiến lược tài chính toàn diện quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030.

(iii) Tiếp tục xây dựng, hoàn thiện hạ tầng công nghệ phục vụ cho việc cung ứng các sản phẩm, dịch vụ trên nền tảng số thông qua việc nâng cấp và hoàn thiện Hệ thống Thanh toán điện tử liên ngân hàng, Hệ thống thanh toán bù trừ tự động phục vụ cho các giao dịch bán lẻ (ACH) hoạt động 24x7, xử lý thanh toán tức thời (real-time) và tăng cường khả năng tích hợp, kết nối hạ tầng với các ngành, lĩnh vực khác. Đồng thời, tăng cường công tác đảm bảo an ninh, bảo mật trong cung ứng dịch vụ ngân hàng.

(iv) Tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành trong triển khai chuyển đổi số và kiến nghị, đề xuất Chính phủ xây dựng cơ chế chính sách nhằm tạo thuận lợi cho hoạt động chuyển đổi số như ban hành Nghị định về định danh và xác thực điện tử, xây dựng hành lang pháp lý về bảo vệ dữ liệu, bảo vệ quyền riêng tư dữ liệu người dùng trên môi trường mạng, đẩy nhanh tiến độ nghiên cứu xây dựng Luật Giao dịch điện tử…

Bên cạnh đó, NHNN cần tiếp tục các giải pháp đảm bảo an ninh, an toàn thông tin của Ngân hàng Trung ương và của hệ thống, qua đó thúc đẩy quá trình chuyển đổi số. Cụ thể:

(i) Hoàn thiện cơ chế chính sách, hành lang pháp lý về an toàn, an ninh mạng tuân thủ quy định của Nhà nước và theo thông lệ quốc tế trong triển khai ứng dụng các kỹ thuật công nghệ mới của cuộc CMCN 4.0.

(ii) Duy trì, nâng cấp, hoàn thiện hạ tầng an ninh bảo mật, đầu tư trang bị các giải pháp an ninh bảo mật hiện đại, chuyên sâu; kiện toàn phương án bảo vệ an ninh mạng cho các hệ thống thông tin quan trọng nhằm tăng cường đảm bảo an ninh, an toàn và hoạt động liên tục của các hệ thống thông tin quan trọng của NHNN.

(iii) Tổ chức các đoàn kiểm tra các tổ chức tín dụng, tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán theo chuyên đề về kiểm tra, đánh giá an toàn bảo mật các hệ thống thông tin quan trọng trong ngành Ngân hàng.

(iv) Thúc đẩy hoạt động của Mạng lưới ứng cứu sự cố an toàn thông tin ngành Ngân hàng đi vào chuyên nghiệp, đạt hiệu quả, hỗ trợ các đơn vị trong ngành ứng phó nhanh chóng với các sự cố an toàn thông tin xảy ra.

(v) Phối hợp với các cơ quan nhà nước có chức năng về an toàn thông tin, các tập đoàn, công ty công nghệ thông tin đối tác để cảnh báo, chỉ đạo các tổ chức trong toàn Ngành kiểm tra, rà soát và triển khai kịp thời các giải pháp phòng, tránh không để xảy ra các rủi ro mất an toàn công nghệ thông tin; liên kết và phối hợp hành động quốc tế trong các hoạt động diễn tập và xử lý sự cố nhằm tăng cường trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm và hỗ trợ hoạt động đảm bảo an toàn, an ninh mạng của ngành Ngân hàng.

Về phía các ngân hàng thương mại

(i) Tiếp tục triển khai hiệu quả các nhiệm vụ và giải pháp tại Kế hoạch chuyển đổi số ngành Ngân hàng đến năm 2025, định hướng đến năm 2030.

(ii) Tiếp tục ứng dụng mạnh mẽ các công nghệ của CMCN 4.0 để cải tiến, thiết kế các sản phẩm, dịch vụ ngân hàng trên nền tảng số, tăng tính tiện ích, trải nghiệm cho khách hàng; tiến tới chuyển đổi mô hình ngân hàng truyền thống sang ngân hàng số dựa trên công nghệ mới và phân tích dữ liệu.

(iii) Tiếp tục triển khai các giải pháp hướng tới mục tiêu tài chính toàn diện, tăng cường công tác truyền thông tuyên truyền, giáo dục tài chính, nâng cao nhận thức, hiểu biết người dân về ứng dụng kỹ thuật số trong hoạt động ngân hàng.

(iv) Chủ động nghiên cứu và triển khai các giải pháp, công nghệ số (điện toán đám mây, phân tích dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo/học máy, xác thực sinh trắc học…) trong thiết kế, cung ứng sản phẩm, dịch vụ, quản trị rủi ro, tối ưu hóa quy trình nghiệp vụ… phù hợp với định hướng của NHNN về chuyển đổi số trong lĩnh vực ngân hàng, đảm bảo thống nhất, đồng bộ, kết nối hệ thống trong các ứng dụng và sản phẩm kỹ thuật số, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động, tăng cường trải nghiệm và sự gắn bó với khách hàng.

(v) Đẩy mạnh tích hợp, kết nối sản phẩm, dịch vụ, nền tảng với các ngành, lĩnh vực khác để thiết lập hệ sinh thái số và cung ứng sản phẩm, dịch vụ với trải nghiệm liền mạch, xuyên suốt cho khách hàng, trong đó chú trọng đến các lĩnh vực: Y tế, giáo dục, giao thông, hành chính công…

(vi) Phối hợp với Bộ Công an kết nối với hệ thống định danh và xác thực điện tử, Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, phát triển và sử dụng các ứng dụng trên thẻ Căn cước công dân và ứng dụng VNEID trên nền tảng công nghệ sinh trắc học để cung cấp các dịch vụ định danh, xác thực điện tử trong thanh toán, mở tài khoản… Ứng dụng VNEID được Bộ Công an chính thức đưa vào sử dụng nhằm hỗ trợ khai báo di chuyển nội địa, di biến động dân cư và nhận mã QR để việc đi lại khi qua chốt kiểm dịch nhanh chóng hơn. VNEID có khả năng kết nối với Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư để bảo đảm tính chính xác của thông tin công dân.

Để bảo đảm an ninh, an toàn thông tin - yếu tố quan trọng trong quá trình chuyển đổi số, các ngân hàng thương mại cần: Áp dụng các giải pháp, công nghệ tiên tiến và các tiêu chuẩn quốc tế về an ninh, an toàn bảo mật cho các hệ thống thông tin. Triển khai các giải pháp giám sát, phát hiện, ngăn chặn kịp thời các giao dịch đáng ngờ qua hệ thống dịch vụ ngân hàng điện tử, ngân hàng số; tăng cường công tác kiểm tra, kiểm soát nội bộ về an ninh, an toàn thông tin để kịp thời phát hiện, cảnh báo và có biện pháp ngăn chặn những rủi ro phát sinh trong hoạt động nghiệp vụ và vận hành nội bộ; tổ chức tốt việc phối hợp với các đơn vị chức năng của Bộ Công an, Bộ Thông tin và Truyền thông trong việc điều tra, xử lý, đấu tranh với tội phạm lừa đảo, chiếm đoạt tài sản trên không gian mạng.

Tài liệu tham khảo:

1. Quyết định số 810/QĐ-NHNN ngày 11/5/2021 của Thống đốc NHNN phê duyệt “Kế hoạch chuyển đổi số ngành Ngân hàng đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”.
2. Chỉ thị số 02/CT-NHNN ngày 13/01/2022 của Thống đốc NHNN về việc đẩy mạnh chuyển đổi số và bảo đảm an ninh, an toàn thông tin trong hoạt động ngân hàng.
3. Quyết định số 1097/QĐ-NHNN ngày 28/6/2022 của Thống đốc NHNN ban hành Kế hoạch chuyển đổi số của NHNN năm 2022.
4. Cổng Thông tin điện tử NHNN: sbv.gov.vn